Đề cương ôn tập học kì I môn Ngữ văn Lớp 9 - Năm học 2019-2020 - Lê Sỹ Bắc

 PHÒNG GD&ĐT KHÁNH VĨNH 
 TRƯỜNG THCS CHU ĂN AN 
 ĐỀ CƯƠNG ÔN TẬP HỌC KÌ I 
 MÔN : NGỮ VĂN 9
 PHẦN I: VĂN BẢN
1. Phong cách Hồ Chí Minh – Lê Anh Trà
 Ý nghĩa văn bản: Bằng lập luận chặt chẽ, chứng cứ xác thực, tác giả Lê Anh Trà đã cho thấy cốt cách văn 
 hóa Hồ Chí Minh trong nhận thức và trong hành động. Từ đó đặt ra một vấn đề của thời kì hội nhập: tiếp thu 
 tinh hoa văn hóa nhân loại, đồng thời phải giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. 
2. Đấu tranh cho một thế giới hòa bình – Mác-két
 Ý nghĩa VB: Văn bản thể hiện những suy nghĩ nghiêm túc, đầy trách nhiệm của G.G Mác-két đối với hòa 
 bình nhân loại.
 3. Tuyên bố thế giới về sự sống còn, quyền được bảo vệ và phát triển của trẻ em.
 Ý nghĩa văn bản: Văn bản nêu lên nhận thức đúng đắn và hành động phải làm vì quyền sống, quyền được 
 bảo vệ và phát triển của trẻ em.
 4. Chuyện người con gái Nam Xương( Truyền kỳ mạn lục)
 * Nội dung chính: - Khẳng định vẻ đẹp truyền thống của người phụ nữ Việt Nam. Cảm thương trước số phận 
 bi kịch của họ dưới chế độ Phong kiến
 * Nghệ thuật: - Viết bằng chữ Hán.
 - Kết hợp giữa yếu tố hiện thực và yếu tố hoang đường
 5:Hồi thứ 14: Đánh Ngọc Hồi , quân Thanh bị thua trận, bỏ Thăng Long, Chiêu Thống trốn ra ngoài
 ( Hoàng Lê nhất thống chí)
 * Nội dung: - Hình ảnh người anh hùng dân tộc Quang Trung
 - Sự thất bại thảm hại của quân Thanh và bè lũ bán nước
 * Nghệ thuật: - Tiểu thuyết lịch sử chương hồi viết bằng chữ Hán, cách kể nhanh gọn, khắc họa nhân vật qua 
 hành động
 6.Chị em Thúy Kiều ( Truyện Kiều)
 * Nội dung: - Ca ngợi vẻ đẹp chị em Thúy Kiều
 + Thúy Vân: vẻ đẹp đoan trang, phúc hậu, dự báo cuộc đời êm đềm, trôi chảy
 + Thúy Kiều: vẻ đẹp sắc sảo, mặn mà, dự báo cuộc đời lênh đênh, sóng gió
 * Nghệ thuật: - Ước lệ , cổ điển
 - Lấy thiên nhiên làm chuẩn mực để tả vẻ đẹp của con người
 7. Cảnh ngày xuân(Truyện Kiều)
 * Nội dung : - Bức tranh về cảnh thiên nhiên và lễ hội.
 * Nghệ thuật: - Từ ngữ, hình ảnh giàu nhạc điệu
 8. Kiều ở lầu Ngưng Bích (Truyện Kiều)
 * Nội dung: - Tấm lòng chung thủy với Kim Trọng, nhân hậu đáng thương, hiếu thảo với cha mẹ
 - Tâm trạng buồn tủi, lo âu tuyệt vọng 
 9. Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga (Truyện Lục Vân Tiên) 
 * Nội dung: - Khát vọng giúp đời, hành đạo của Lục Vân Tiên. Bộc lộ phẩm chất đẹp đẽ của Kiều Nguyệt 
 Nga và Lục Vân Tiên
 * Nghệ thuật: Nghệ thuật kể chuyện, miêu tả giản dị mang màu sắc Nam Bộ
 10. Bài thơ “Đồng chí” – Chính Hữu.
 *Tác giả- Chính Hữu sinh năm 1926, mất 2007, tên thật Trần Đình Đắc, quê: Can Lộc - Hà Tĩnh.
 - Nhà thơ quân đội, chuyên viết về người lính và chiến tranh.
 - Được nhà nước trao tặng giải thưởng HCM về văn học nghệ thuật năm 2000
 *Tác phẩm:
 - Sáng tác đầu năm 1948, tiêu biểu viết về người lính trong k/c chống Pháp.
 1 - Sử dụng bút pháp lãng mạn với các biện pháp nghệ thuật đối lập, so sánh, nhân hoá, phóng đại:
 + Khắc hoạ những hình ảnh đẹp về mặt trời lúc hoàng hôn, khi bình minh, hình ảnh biển cả và 
 bầu trời trong đêm, hình ảnh ngư dân và đoàn thuyền đánh cá.
 + Miêu tả sự hài hoà giữa thiên nhiên và con người.
 - Sử dụng ngôn ngữ thơ giàu hình ảnh, nhạc điệu, gợi liên tưởng.
 * Ý nghĩa văn bản: Bài thơ thể hiện nguồn cảm hứng lãng mạn ngợi ca biển cả lớn lao, giàu đẹp, ngợi ca 
 nhiệt tình lao động ví sự giàu đẹp của đất nước của những người lao động mới.
12. Bài thơ “Bếp lửa” – Bằng Việt.
 * Tác giả: Bằng Việt là nhà thơ trưởng thành trong thời kì kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Đề tài thường 
 viết về những kỉ niệm ước mơ tuổi trẻ. Thơ ông trong trẻo, mượt mà, gần với bạn đọc trẻ.
 * Hoàn cảnh ra đời của bài thơ: Bài thơ được sáng tác năm 1963, khi tác giả đang học ngành Luật ở nước 
 ngoài.
 * Mạch cảm xúc bài thơ đi từ hồi tưởng đến hiện tại, từ kỉ niệm đến suy ngẫm.
 * Đại ý: Bài thơ gợi lại những kỉ niệm sâu sắc của người cháu về người bà và tuổi ấu thơ được ở cùng bà.
 * Nội dung:
 - Hình ảnh bếp lửa khơi nguồn cho dòng hồi tưởng cảm xúc về bà.
 - Hình ảnh người bà và những kỉ niệm tình bà cháu trong hồi tưởng của tác giả.
 - Hình ảnh ngọn lửa và tình cảm thấm thía của tác giả đối với người bà.
 * Nghệ thuật:
 - Xây dựng hình ảnh thơ vừa cụ thể, gần gũi, vừa gợi nhiều liên tưởng, mang ý nghĩa biểu tượng.
 - Viết theo thể thơ tám chữ phù hợp với giọng điệu, cảm xúc hồi tưởng và suy ngẫm.
 - Kết hợp nhuần nhuyễn giữa miêu tả, tự sự, nghị luận và biểu cảm.
 * Ý nghĩa văn bản: Từ những kỉ niệm tuổi thơ ấm áp tình bà cháu, nhà thơ cho ta hiểu thêm về những người 
 bà, người mẹ, về nhân dân nghĩa tình.
13. Bài thơ “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” – Nguyễn Khoa Điềm.
 *Tác giả:
 - Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943, quê: Phong Điền - Thừa Thiên Huế.
 - Tham gia chiến đấu tại quê hương: chiến khu miền Tây Thừa Thiên.
 - Thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành trong k/c chống Mĩ.
 * Tác phẩm: sáng tác năm 1971, khi t/g công tác ở chiến khu miền Tây Thừa Thiên.
 * Nội dung:
 - Hình ảnh bà mẹ Tà-ôi được khắc hoạ với những công vệc cụ thể: mẹ địu con giã gạo nuôi bộ đội, tỉa 
 bắp trên núi Ka –lưi, tham gia kháng chiến.
 - Tình cảm và những ước vọng của bà mẹ Tà-ôi được gửi vào trong những khúc hát:
 + Ở lời ru thứ nhất và thứ hai, bà mẹ mong con khôn lớn, có sức vóc phi thường.
 + Ở lời ru thứ ba, bà mẹ mong con khôn lớn về phương diện tinh thần, mang lí tưởng của cả dân 
 tộc: Con mơ cho mẹ được thấy bác Hồ - Mai sau con lớn làm người tự do...
 * Nghệ thuật:
 - Sáng tạo trong kết cấu nghệ thuật, tạo nên sự lập lại giống như những giai điệu của lời ru, âm hưởng của 
 lời ru.
 - Nghệ thuật ẩn dụ, phóng đại.
 - Liên tưởng độc đáo, diễn đạt bằng những hình ảnh thơ có ý nghĩa biểu tượng.
 * Ý nghĩa văn bản: Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ ngợi ca tình cảm thiết tha và cao đẹp của bà 
 mẹ Tà-ôi dành cho con, cho quê hương, đất nước trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.
14. Bài thơ “Ánh trăng” – Nguyễn Duy.
 * Tác giả: 
 - Nguyễn Duy sinh năm 1948, tên khai sinh là Nguyễn Duy Nhuệ, quê: thành phố Thanh Hóa.
 - Nhà thơ - chiến sĩ, trưởng thành trong k/c chống Mĩ.
 Tác phẩm: viết năm 1978 tại TP Hồ Chí Minh, trong tập thơ "Ánh trăng", giải A Hội nhà văn VN (1984).
 3 - Khi nghe tin làng Chợ Dầu theo giặc được cải chính, tâm trạng ông Hai khác hẳn:
 + Ông hai tươi vui rạng rỡ hẳn lên , chia quà cho các con.
 + Ông Hai đi khoe nhà ông bị giặc đốt cháy.
 - Tình yêu làng của ông Hai như vậy đồng thời là biểu hiện của tình yêu đối với đất nước, với kháng 
 chiến, với cụ Hồ.
 * Nghệ thuật:
 - Tạo tình huống truyện gây cấn: tin thất thiệt được chính người đang đi tản cư từ phía làng Chợ Dầu lên 
 nói ra.
 - Miêu tả tâm lí nhân vật chân thật và sinh động qua suy nghĩ, hành động, qua lời nói (đối thoại và độc 
 thoại)
 * Ý nghĩa văn bản: Đoạn trích thể hiện tình cảm yêu làng, tinh thần yêu nước của người nông dân trong thời 
 kì kháng chiến chống thực dân Pháp .
 16. Truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” – Nguyễn Thành Long.
 * Tác giả:
 -Nguyễn Thành Long (1925 - 1991), quê: Duy Xuyên - Quảng Nam.
 -Chuyên viết truyện ngắn và bút kí.
 -Phong cách văn xuôi nhẹ nhàng, tình cảm, giàu chất thơ.
 * Tác phẩm: kết quả của chuyến đi thực tế lên Lào Cai mùa hè năm 1970, in trong tập "Giữa trong xanh" 
 (1972).
 * Cốt truyện & nhân vật:
 - Cốt truyện đơn giản, tạo tình huống tự nhiên (kể về cuộc gặp gỡ giữa 3 nhân vật: người thanh niên, ông 
 hoạ sĩ già và cô kỹ sư trẻ).
 - Nhân vật:
 + Anh thanh niên nhân vật chính.
 + Ông hoạ sĩ, cô kỹ sư, bác lái xe và 1 số nhân vật khác nhân vật phụ.
 * Tóm tắt truyện: 
 Chiếc xe khách Hà Nội – Lào Cai qua Sa Pa đưa ông hoạ sĩ và cô kĩ sư trẻ đến đỉnh Yên Sơn, nơi ở của 
 chàng trai làm nghề khí tượng kiêm vật lí địa cầu. 
 Cuộc gặp gỡ bất ngờ và thú vị đó diễn ra trong chốc lát, trong căn nhà nhỏ có hoa tươi sắc màu rực rỡ, có 
 chè thơm đậm ngọt trữ tình. 
 Anh thanh niên kể về cuộc sống và công việc của mình trên đỉnh núi khiến ông hoạ sĩ và cô gái trẻ khâm 
 phục, quý mến anh.
 Ông hoạ sĩ quyết định vẽ chân dung anh thanh niên nhưng anh từ chối và giới thiệu ông kĩ sư vườn rau 
 Sa Pa và anh cán bộ nghiên cứu sét.
 Phút chia tay diễn ra thật bịn rịn, xúc động, ông hoạ sĩ và cô kĩ sư lại ra xe đi tiếp.
 * Nội dung:
 - Bức tranh nên thơ về cảnh đẹp Sa Pa.
 - Chân dung người lao động bình thường nhưng phẩm chất rất cao đẹp.
 - Lòng yêu mến, cảm phục với những người đang cống hiến quên mình cho nhân dân, cho Tổ quốc.
 * Nghệ thuật:
 - Tạo tình huống truyện tự nhiên, tình cờ, hấp dẫn.
 - Xây dựng đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm.
 - Nghệ thuật tả cảnh thiên nhiên đắc sắc; miêu tả nhân vật với nhiều điểm nhìn.
 - Kết hợp giữa kể với tả và nghị luận.
 - Tạo tính chất trữ tình trong tác phẩm truyện.
 * Ýnghĩa văn bản: “Lặng lẽ Sa Pa” là câu chuyện về cuộc gặp gỡ với những con người trong một chuyến đi 
 thực tế của nhân vật ông hoạ sĩ, qua đó tác giả thể hiện niềm yêu mến đối với những con người có lẽ sống 
 cao đẹp đang lặng lẽ quên mình cống hiến cho Tổ quốc. 
17. Truyện ngắn “Chiếc lược ngà” – Nguyễn Quang Sáng.
 *Tác giả:
 5 - Phương châm quan hệ yêu cầu khi giao tiếp cần nói đúng vào đề tài giao tiếp, tránh nói lạc đề.
 - Phương châm cách thức yêu cầu khi giao tiếp cần chú ý nói ngắn gọn, rành mạch, tránh nói mơ hồ.
 - Phương châm lịch sự yêu cầu khi giao tiếp cần tế nhị và tôn trọng người khác.
 - Quan hệ giữa phương châm hội thoại với tình huống giao tiếp: Việc vận dụng các phương châm hội thoại 
 cần phù hợp với tình huống giao tiếp.
 - Việc không tuân thủ phương châm hội thoại có thể bắt nguồn từ những nguyên nhân sau:
 + Người nói vô ý, vụng về, thiếu văn hóa giao tiếp.
 + Người nói phải ưu tiên cho một phương châm hội thoại hoặc một yêu cầu khác quan trọng hơn.
 + Người nói muốn gây một sự chú ý để người nghe hiểu câu nói theo một hàm ý nào đó.
2. Xưng hô trong hội thoại:
 - Từ ngữ xưng hô trong tiếng Việt có các từ chỉ quan hệ gia đình, một số từ chỉ nghề nghiệp.
 - Hệ thống từ ngữ xưng hô trong tiếng Việt rất phong phú, tinh tế và giàu sắc thái biểu cảm.
 - Người nói cần căn cứ vào đối tượng và các đặc điểm khác của tình huống giao tiếp để xưng hô cho 
thích hợp
3. Cách dẫn trực tiếp, cách dẫn gián tiếp
 - Dẫn trực tiếp là nhắc lại nguyên văn lời nói hay ý nghĩ của người hoặc nhân vật. Lời dẫn trực tiếp được 
 đặt trong dấu ngoặc kép
 - Dẫn gián tiếp là thuật lại lời nói hay ý nghĩ của người hoặc nhân vật có điều chỉnh cho phù hợp. Lời dẫn 
 gián tiếp không được đặt trong dấu ngoặc kép.
 - Cần lưu ý khi chuyển lời dẫn trực tiếp thành lời dẫn gián tiếp:
 + Bỏ dấu hai chấm và dấu ngoặc kép.
 + Thay đổi đại từ xưng hô cho phù hợp.
 + Lược bỏ các từ chỉ tình thái.
 + Thêm từ rằng hoặc là trước lời dẫn.
 + Không nhất thiết phải chính xác từng từ nhưng phải dẫn đúng về ý.
 - Cần lưu ý khi chuyển lời dẫn gián tiếp thành lời dẫn trực tiếp:
 - Khôi phục lại nguyên văn lời dẫn (thay đổi đại từ xưng hô, thêm bớt các từ ngữ cần thiết ,).
 - Sử dụng dấu hai chấm và dầu ngoặc kép.
III. Từ vựng:
1. Sự phát triển của từ vựng:
 - Từ vựng không ngừng được bổ sung, phát triển.
 - Một trong những cách phát triển từ vựng tiếng Việt là biến đổi và phát triển nghĩa của từ ngữ trên cơ 
sở nghĩa gốc của chúng.
 - Có hai phương thức chủ yếu biến đổi và phát triển nghĩa của từ ngữ: phương thức ẩn dụ và phương 
thức hoán dụ.
 - Ngoài cách biến đổi và phát triển nghĩa của từ, từ vựng còn được phát triển bằng hai cách khác:
 + Tạo từ mới để làm cho vốn từ ngữ tăng lên.
 + Mượn từ ngữ của tiếng nước ngoài. Bộ phận từ mượn quan trọng nhất trong tiếng Việt là từ mượn 
tiếng Hán.
2. Thuật ngữ:
- Khái niệm: Thuật ngữ là những từ ngữ biểu thị khái niệm khoa học công nghệ, thường được dùng trong các 
văn bản khoa học, công nghệ.
- Đặc điểm của thuật ngữ: 
 + Về nguyên tắc, trong một lĩnh vực khoa học, công nghệ nhất định, mỗi thuật ngữ chỉ tương ứng 
với một khái niệm.
 + Thuật nhữ không có tính biểu cảm.
3. Trau dồi vốn từ:
 - Ba định hướng chính để trau dồi vốn từ:
 + Hiểu đầy đủ và chính xác nghĩa của từ trong những văn cảnh cụ thể.
 + Biết cách dùng từ cho đúng nghĩa và phù hợp với văn cảnh.
 7